बकपून (वाक्य)
बक ही मनेता जुटुरकन बकपून बअनर। (शब्दों के सार्थक मेल को वाक्य कहते हैं) एकासे का – ईद एड़पा तली। आद ओय तली। एड़ा खद्द र’ ई । जम्बू ख़त्तरा केरा, नवोर पुँप मेझर आ । कोरंजो जब्बा कालोत। घोड़ा भोंगा लगी। कोहा ले बड़ा मन्न र’ ई ।
बकपून ही ऍड़ गोटंग कया मनी । (वाक्य के दो अंग होते हैं)
1) साधऊ (उद्देश्य)
2) बाधऊ (विधेय)
1.साधऊ : बकपून नू नेखय पत्त नू इन्दरइम बातारई अदिन साधऊ बअनर। (वाक्य में जिसके विषय में कुछ कहा जाय, उसे उद्देश्य कहते हैं)
एकासे का करमस असमा मो-ख़दस। इसन करमस साघऊ तलदस। तेताली पलवा तिंसा लगी। सोमरस गहि चुट्टी पुंड्डकी र’ ई। मंगरस गहि एड़पा राँची नु र’ ई। पपला एवंदा दव र’ ई। खोता नु मयना खद्द र ई। मिंजुर टोंडग नु नली। नु
2.बधऊ : साधऊ ही पत्त नू इन्दरइम बार’ ई, अदिन बधऊ बअरन।
(उद्देश्य के विषय में जो कुछ कहा जाय, उसे विधेय कहते हैं)
एकासे का करमस असमा मो-ख़दस। बकपून नू असमा मोख़ दस बाधऊ तली। एनेम- पंज्जका बूटन चड़आ। अयंग-बंग ख़रा चोन्हा नन्नर। एड़ा दुधही एम्बा लगी। खेर बी टिड़’ आ लगी। डाडा नु फिकड़ो उक्की र’ ई। मोखारो बेरखा दव मल्ली।
साधऊ ही बढ़रना (उद्देश्य का विस्तार)
बकपून नू खली साधऊ अरा बधऊ भइर मल र’ ई मुंदा अदि संग्गे बढ़रउ हूँ र’ ई एकदा अदि ही बढ़रना बारई। साधऊ संग्गे बरउ अरा अदि गहि बिहइत तिंग्गु बकरूडअन (शब्द-समूह) साधऊ घी बढ़रना बअनर। एकासे का- सोमरा तंगदस मांखागूटी नलख नन्दस। बकपून नू सोमरस साधऊ अरा तंगदस साधऊ ही बढ़रना तली ।
साधउन बढ़रतुउ बक-
1.पिंज्जका, एकदा गुनखी ही नलख ननी; एकासे का – खंजपा आली खंजपा बीसागे हो आ लगी। ई बकपून नू ‘खंजपा’ साधऊ घी बढ़रना तली, एकदा पिंज्जका हिके पहें गुनखी घी नलख नना लगी अरा ‘आली’ घी बढ़रना तली।
- पिंज्जका गुनखी (संज्ञा विशेषण) एकासे का नटरा आलस बरआ लगदस। ई बकपूर नू ‘आलस’ साधऊ तलदस ‘नटरा’ आस गहि गुनखी तिंग्गी एकदा अदि घी बढ़रना तली।
सोमरस गहि चुट्टी पुंड्डकी र ‘ई। ई बकपून नू सोमरस साधऊ तलदस चुट्टी पुंड्डकी आस गहि गुनखी तिंग्गी एकदा अदि घी बढ़रना तली ।
बधऊ ही बढ़रना बक मूँन्द बरन गहि मनी
(विधेय का विस्तार शब्द तीन प्रकार के होते हैं)
- ननतुउ (कर्म) ए-ड़ा घांसी मेना लगी। ईबकपूर नू ‘मेना लगी’ बधऊ तली; घांसी आदि घी बढ़रका एकदा ननतुउ तली ।
- ननना गुनखी (क्रया-विशेषण) – आद धीरे-धीरे मना लगी। ई बकपून नू ‘मना लगी’ बधऊ तली अरा ‘धीरे-धीरे’ ननना गुनखी तली । टटख़ा मन्न ख़रा मेच्छा र’ ई। ई बकपून नू ख़रा मेच्छा बधऊ तली अरा टटख़ा मन्न ननना गुनखी तली।
3.बकपून ओटा (वाक्यांश) – नीन, देर माख़ा मंज्जा एकसन राचकय? ई बकपून नूं ‘राचकयबधऊ तली, ढेर मांखा मंज्जा’ बधऊ घी बढ़रका तली, इन्दीम बकपून ओटा तली।
एरो तो सोमरा डाडा नु फिकडो उक्की र’ ई। मोख़ारो खेर बी टिड़ आ लगी।