Sarhul festival |सरहुल (ख़द्दी )- प्रकृति पर्व |सरहुल कैसे मनाते हैं?
सरहुल ख़द्दी / ख़े-खेल बेंज्जा
कुंडुख खोंड़हा नू परब बआ ख़ने हुरमी ती कोहा नेम्हा परब सरहुल(ख़द्दी) परब दिम तली। एन्देर में का खद्दिन ख़े-खेल बेंज्जा हूँ बअनर। गड्ढी गूटी घोखअर ए-रा ख़ने मानिम ई परब नू ख़े-खेल गहि दिम बेंज्जा बीड़ी संग्गे मनी। ख़द्दी परब बग्गे अड्डा नू चइत चंदो ही ख़ों-खा पक्ख चन्हो ईद’ई की मून्द उल्ला नू मनी अरा अदिन तो ख़ों-ख़ा जोक्क-जोक्क अड्डा नू जेट्टे गूटी मनाबअनर। ई ख़द्दी सुपट एन्ने बेड़ा नू मनी का एका बीरी गोट्टा ख़े-ख़ेल अयंग तंगआ कूरका पच्चा किचरिन हेबड़र पुना-पुना हरियर खो-रआ, खें-स ख़ो-रआ, बालका ख़ो-रआ अरा पंडरु-पंडरु सोभना रूपा बन्ना लेखआ किचरिन कूर, कुक्कन हुरमी किसिम गहि सोना-रूपा ही सिंगर-पतर आलो ती झबरारअर, मानिम भरखर जवान भनर बेंजेरआ गे सपड़ारकी र’ई। एका तरा एं- रोय अत्तरम मन्न-मास लुद-लुद हरियारका, गोट्टा टोड़ंग-परता किसिम-किसिम ही पूंप ती लेदड़ारका। किय्या ख़ाड़-ख़ोसरा नू हूँ निरंग फरिच अम्म बग्गे मला पहें खाड़ ख़ड़का हूँ मला सुपट पयंड़ा का झुटिया सड्डना लेखआ उल्ला माखा सड्ढा लगी। एन्ने ती ई ख़े-खेल नू उज्जू आलर गा एन्देर इय्या ता ओ-ड़ा ख़ाख़ा ही खोरचारना का·हुरमी जिया-जउँत ही रिरयारना, एन्ने लग्गी का हुरमी दिम ई ख़े-खेल बेंज्जा नू नला तो-का गे सपड़ारकिम रई। ई बेड़ा दिम एन्ने र’ई का बिसी बिड़ना हूँ अरगी अड़सा अरा पईय्या हूँ मल्ला । इबड़ा हुरमिन ईरका ती ख़े-खेल अयंग अक्कुन सुपट भरखर जवान मंज्जकी र ‘ई अरा इदि गहि अक्कू बेंज्जा मनो, अन्नेम बुझार ‘ई।
कुँडखर ई चइत चंट्टोनुम चान गहि ओ रे चंदो मननर दरा खद्दी अरगी मन्ना गूटी ई अयंग चिच्चका आलोन इदातो पुना ख़जपा अरा अन मल मो-ख़नर। इवंदा हूँ का पुना अतखा नू अम्म हूँ मल ओन्नर। अगर नी कदम मोक्खर होले आसिन “सोतरा” मंजस बअर एड़पा हूँ मल कोर चिइनर। अवंदा भर मला आस संग्गे ने हूँ मल एवंसोरओर, एकअम इन्दरा का पोखारिन हूँ एवंसेरआ मल चिओर। एकअम-एकअम पद्दा नू फग्गू गेम मलना खड्डी ती ऑद पेठ मुधिम पूँप मंक्खनर । अन्ने पद्दन पूंप मल मंक्खका पद्दर सोदरा पद्दर बअनर अरा आ पद्दा पाहि गुट्टि हूँ मल कानर। आ पद्दा ता एन्देरन हूँ मल ओनोर मो-ख़ोर आर गहि तस्कुन हूँ मल मो-ख़नर । ई दसा नू पे-ठता आलो अरा खाड़ ता अम्म बन’ई । इबड़न सुतका मल मननर । ई छुतकानुम “सोतरा” बअनर। इदिगहि डंड्डी हूँ पाइनर :
कुल्ली अम्बा कला भइया,
कुल्ली नयगस सोतरा मंजस ।
फग्गु पदरी अम्बा कला भइया,
कल्ली नयगस सोतरा मंजस ।
तो सोतरा मन्ना ती खरा एलचना मनी। अरगी ख़द्दी मन्ना गूटी ख़े-खेलन डिंडा बुझुरनर अवंगेम पुना खंजपन का अड़खा चें-ख़लन मल मो-ख़नर अस चें ख़ल्ल-उखड़ी नू हूँ अदिनती मुन्ध सारे अरा बिहनी मल छिटनर ।
फग्गु कट्टी किम जों ख़र पेल्लर गहि जिया ख़द्दी तो का गे खसतारआ हिलिर’ई। पुना अडख़ा-चें-खेल मलता पुना खंजपन मो-ख़ा गे होरमर गहि जिया टकेचकी र’ई। पइरी-पुतबीरी नाल- टोंका का टोड़ंग परता हुरमी तरा ख़द्दी हकना दिम एका सोहान मेन्देरओ। डंड्डी हूँ रई-
परता मइय्या हकदन जूड़ी,
ख़े-खेल किइय्या मिन्देर ‘ई का मला ।।
मेना गा मेज्जकन जूड़ी,
आसिम का मइलदस बअदन ||
एन्नेम ख़द्दी अंड्सना ती मुन्ध तिम जों-खर-पेल्लर गहि जिया रिज्झ तो उड़तुरआ हिलिर’ई। उल्ला-माखा तंगआ सिंगर-पतर गहि दिम तिहा रओ नलख तरा गा जिया दिम मल कालो ने गा तंगआ चन्दवा, चिलपी का खम्बियन मंजओर, ने गा किचरी नू रेसेम, फुदना कट्टोर सन्नी तूड़ जॉ-खर जों-ख़ एड़पा ता नलखन चाँड़े-चाँड़े ननोर ख़े-ल, डमुवा अरा झंडा गुट्ठिन कोकोरोम्बो ननोर । पेल्लर तंगआ सिंगर-पतर संग्गेम एड़पा-पलिन हूँ चिकन-चंदन नन्ना ही तिहा नुम रओर। पुत्तिया होले गा अखड़ा दिम गिदकारआ हेलेरओ उल्ला-माखा एकासे कट्टी अख़अम बल्लोय ख़द्दी अंडसी काली ।
ख़द्दी ती मून्द रोज मुन्ध उल्ला चिलगी बाकना ने-ग मनी । इदिन्ती मुन्ध उल्ला पुतबीरिम भंडारिस पद्दा नू गूल नना-नना मे-ख़दस चिइदस का “ने-ला पइरी चिलंगी बाकोर अवंगे ऑद सांझ ने हूँ नलख मल ननोर” एन्ने बअर होरमारिन बरजअनर चिइनर का ने-ला ने हूँ ई ख़े-ख़ेल नू मल उयोर ख़ोसोर । ख़े-खेलन तइनको हूँ मल अरखोर ए गूटी का चिलगी बाकना नलख ने-ग मल मनी पइरिम नयगनी अरा पुजारिन एमअर की आबदा तीखिल जागृ बीतनर। अन्तले अदिन ए-ख़तअर की ख़द्दी अउला पुजा नना में जागू बाकनर । ई जागू बाकनानुम चिलगी बाकना ने-ग बअनर ।
ख़द्दी तो उन्दुल मुन्ध पुतबीरी चाला टोंका नू अम्म अरगअनर। पुंजरस (पनभरास) एंड गोंटग पुना अड़िन भार जो-गोड़अर तूसा कादस तान एमअर एंडो अड़ी नू अम्म निन्दस। अम्म निन्दिचका खों-ख़ा तूसा नू नवोर पूंपन सजदस चिइदस। अन्तले अम्मन होअर की चाला टोंका कादस। ईस गहि बरआ मे नयग एड़पा ती नयगस, महतोस, मुड़स अरा पंचर पुजा बिरही अरा ढोल-ढाँक संग्गेम चाला अंड़सनर। नयगस चाला मन्न नू मून्द बे-ड़हा आबदा मे-रन पोज्जदस। मुन्द गा लोटा ती अम्म तुन्द्दस। आ खों-खा इसुंग-सिंदरी चिअर पुजा नन्दस अरा ऑटा चियामन (ख़े-र) चराबअदस दरा एड़ेबदस। अबड़ा ओच्चका अम्म अड़िन असानुम ओन पाँती नू उइनर चिइनर दरा होरमर एड़पा किरंनर। इदिनुम पूंप मंक्खना बअनर नन्ना उल्ला पइरिम पंचर पुजा ख़ेर धरआ गे पद्द नू कुद्दनर। अत्तरा एमअर-ख़जेरअर नयगस ही चाली नू पुना पिटरिन अट्टनर अइय्या नयगस पुरुब छमहे ननर दरा महतोस पछिम छमहे ननर ओक्कनर अरा मुड़स चोक्ख नू ओक्कदस ई खो-ख़म भडारिस गोट्टा पट्टा नू मे-ख़दस- “गुचा हरो दल तीखिल होआ।” इदिन मेनर एड़पा-एड़पा ती के-तेर नू आबदा तीखिलन होअर नयग एड़पा कानर आ तीखिलन महतोस नयगत गहि पसती नू चिइदस होले नयगस मून्द पसती (जुक्की-ज़ुक्किम) बउगी नू उइदस दरा मून्द पसती तंग मइते खों-ख़ा तरा तपआ नन्ददस। आ ख़ो-ख़ा मुड़स उदिम चो-रो ख़े-ता तीख़िल जुदम उइदस दरा बच्छेरका तीख़िलन नवोर पूंप चिअर कॅ-तेरनुम किरतअदस चिइदस। जों-ख़र हूँ पइरिम नाल तरा ककड़ो अरख़ा कानर। ककड़ोन ओन्दोरअर उज्जना बीरी चुलहा गुसन टंगनर चिइनर। लंडी लुहाड़ी बेड़ा नू ख़े-र धरऊ आलर ख़ो-ड़ोरअर अबड़ा तपआ नंज्जका तीख़िल गुट्ठिन होअर चाला टोंका पुजा नना कानर । अगे-अगे नयगस पुना बउगी नू तीख़लन सेंवचर कादस। तीख्रिल बीजिर नुतिम काली आ ख़ों-ख़ा पद्दा ता आलर, ढोल, डमुवा अस्सनुम कानर । संग्गे-संग्गेम पुजा गहि हुरमी आलोन दरा बीतना-खे तना संजगिन हूँ होअर कानर। चाला अंड़सर नयगस चाला मन्न मूलिन अम्म ती नो-ड्दस आ खों-ख़ा मून्द बे-हा आबदा मे रन पोज्जदस। इसुंग सिंदरी चिअर धूप-धूवन नन्दस। आस संग्गे महतो, मुड़ा अरा पंचर हूँ रअनर। ईर होरमर चाला पच्चोन दरा हुरमी देवी-देवतन गोहरारनर अरा ख़े-रन चराबअर नयगस एड़ेबदस । आ ख़ो-ख़ा जोक्क झरन तपवन चिअनर। पुजा मंज्जका खों-खा अबड़ा इड़िबका ख़े-रन मो-चर-कमअर आबदा तीख़िल संग्गेम सुड़ी बीतनर। सुड़ी बिइना गूटी नू ढो-ल-ढांक, नलनुम-पाड़नुम एंड पाब नयग एड़पा कानर-बरनर । कालो-बरओ बीरी डहरे नू मुक्कर बालटी नू अम्म ओथोरअर नयगस हो ख़ेड्डन नो-इनर । होरमर गहि एड़पा नू दव-दव ओन्ना-मो-ख़ना बन, ई दरा ओन्नर मो-ख़नर। हाँ इयाद नन्ना गहि कत्था ईद र’ई का ओन्ना-मो-ख़ना ती मुन्ध पचवालर ही नामे ती सित्ती किच्चना मनी आ खों-खम ओन्नर-मो-ख़नर खद्दी नू पुना जवनख़दिरिन मुध रूपे नू पाही ओन्दोरनर दरा खोब मइन नन्नर। पुतका ती चाला टोंका तरते होरमर ओनर-मो-ख़र नवगासिर बोड़ो ननर नलनुम तो-कनुम नयग एड़पा किर्रनर।
अन्य पढ़े
Happy sarhul wishes2022 के बारे में पढ़े|
नन्ना उल्ला पइरिम नयगस बीड़ी गहि रूपे नू अरा नयगनी ख़े-ख़ेल गहि रूपे नू एमअर-खजेरअर चाली नू बेंजेरआ गे पुना पिटरी नू ओक्कनर । ढोल-डमुवा ख़रख़ा हिलिर ‘ई। पद्दा ता हुरमी एड़पा ती इसुंग होआ होआ मुक्कर नयग एड़पा कानर। हुरमी ने ग मनी ख़नेम डंड्डी पाड़नर :
“चानुम चानुम नयगायो,
बे-लर लेखआ बेंजेरआ लगदय ।”
खद्दी पइरी नयगायो,
बे-लर लेखआ बेंजेरआ लगदय ।
नयगस बेंजेरअर चो-चका ख़ो-ख़ा के-तेर नू नवोर पूंपन होअर एड़पा-एड़पा पंप ख़ोसा कादस आस गहि संग्गेम पद्दा ता आलर पंजरी खज्जन ख़सेर नखेरआ हेलेरनर अरा खरा रिज्झ ती बे-चा नला-तोका हेलेनर । कुँड़खर खड्गी नुम सुपट रंग बेचनर पुना जवनखदिर संग्गे गा तंग साड़ी मलता साड़ा बगर पंजरी खज्जन घो-हुआ घो-हुआ लिडिर नखेरओर। होरमर तंगआ-तंगआ अलखना लेखआ आलर संग्गे अन्नेम लिडिर नखरओर। पुत्तना गूटी नू नयगस हुरमी एड़पा नू पूंप खेर पुराबओस। कोहा पद्दा नू नन्ना उल्ला हूँ पूंप ख़ोसना ने-ग मनी इबड़ा हुरमी खूट सिरेम मनी मुन्ध नू भुंइहर खूट ता एड़पा नू कादस आद हूँ कोहा खूट ती सन्नी खूट तरा काना मनी अरा खो-ख़ा नू गंवरोर गहि एड़पा काना मनी । हुरमी एड़पा नू नयगासिन पिटरी नू ओकतअर खेड्ड नो-इनर खेड्ड नूड़का अम्मन मेसगा नू हेबेड़नर । ई खो-खा नयगस आ एड़पा बली नू नवोर पूंपन खेरंदस दरा आलर मइय्या हूँ मे-झदस पद्दा जा आलर चाली नू खरा पाड़नर -बे-चनर ।
नन्ना उल्ला मुक्कर जरगा धरना झरा ओतअनर। इदिन ओटा खोता ता आलर ओंद गुसन जुमुरअर औतअनर। मने मंन्जा का उझ्या कालोर होले ख़ल्ल ता घाँसिन तीना अम्के अम्बा। एन्ने उइके का ख़ल्ल नू ओंटा हूँ घाँसी मल बछरआ नेकआ आ उल्ला हूँ एन्नेम पुत्ती काली दरा नन्ना उल्ला पइरी बीरी नयगस ही एड़पा नू ओटा ख़े-र चाला पच्चों ही नामे ती चिअर के-तेर ओकताअनर। इड़िबका ख़े-रन सुड़ी बीतअर असता नयग, महतो, मुड़ा अरा असता रऊ आलर ओन्नर।